Grożąca surowa kara jako przesłanka stosowania tymczasowego aresztowania

Zgodnie z art. 258 § 2 K.p.k. : „Jeżeli oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo gdy sąd pierwszej instancji skazał go na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata, potrzeba zastosowania tymczasowego aresztowania w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania może być uzasadniona grożącą oskarżonemu surową karą.” W orzecznictwie sądowym w zasadzie powszechnie przyjmuje się, że przepis ten stanowi samodzielną przesłankę stosowania tymczasowego aresztowania. Sądy bardzo często podają go jako podstawę tymczasowego aresztowania w oderwaniu od innych przepisów. Ograniczają się do powołania podstawy z art. 258 § 2 K.p.k. z takim tylko argumentem, że skoro oskarżonemu grozi surowa kara, to na pewno będzie utrudniał prowadzone przeciwko niemu postępowanie, lub wręcz tylko ze wskazaniem na grożącą oskarżonemu surową karę (tak np. postanowienia: Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 14 grudnia 2015 r., II AKz 748/05; Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 grudnia 2015 r., II AKz 341/05; Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z 14 grudnia 2006 r., II AKz 635/06). Tymczasem przepis ten absolutnie nie powinien być wykładany samodzielnie, lecz po pierwsze łącznie z § 4 art. 258 K.p.k., który brzmi: „Decydując o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw wskazanych w § 1-3, przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.” Po drugie zaś z uwzględnieniem brzmienia art. 41 ust. 1, art. 42 ust. 3 w zw. z art. 42 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 31 ust. 3 oraz art. 30 Konstytucji RP oraz z art. 5 ust. 1 lit. c Europejskiej Konwencji Praw Człowieka w brzmieniu nadanym jej przez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu oraz art. 9 ust. 1 zdanie pierwsze Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych. Wykładnia art. 258 § 2 K.p.k. w oderwaniu od pozostałych wyżej wymienionych przepisów jest błędna, antykonstytucyjna i antykonwencyjna. Zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 7 października 2008 r., sygn. P 30/07, w świetle art. 31 ust. 3 Konstytucji RP nie można usprawiedliwiać ingerencji w konstytucyjnie gwarantowane prawa jednostki surowością grożącej czy wymierzonej kary. Podobne zapatrywanie wyrażone zostało również wielokrotnie w orzecznictwie strasburskim (por. np. wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu w sprawach: Łatasiewicz przeciwko Polsce z 23 czerwca 2005 r., skarga nr 44722/98 oraz Zirajewski przeciwko Polsce, skarga nr 32501/09; tak też Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z 5 maja 2016 r., II AKz 151/16, http://orzeczenia.krakow.sa.gov.pl/). Zgodnie ze stanowiskiem ETPCz niezasadne jest odwoływanie się do bliżej nieokreślonego domniemania obawy zakłócenia prawidłowego toku postępowania wyłącznie ze względu na grożącą surową karę – konieczne jest potwierdzenie tej obawy w zgromadzonych dowodach, najlepiej pochodzących z więcej niż jednego źródła (w wyroku z 8 lutego 2005 r. w sprawie Panczenko przeciwko Rosji, skarga nr 45100/98, trybunał strasburski podkreślił, że „nie można określać ryzyka ucieczki wyłącznie na podstawie surowości przewidywanej kary; ryzyko to należy oceniać przy uwzględnieniu pewnych istotnych czynników, które mogą potwierdzić istnienie niebezpieczeństwa ucieczki lub wskazać, iż jest ono tak niskie, że nie może uzasadniać tymczasowego aresztowania”). Tego rodzaju interpretacja prowadzi do przekształcenia przesłanki, o której mowa w art. 258 § 2 K.p.k. z fakultatywnej do niepoddającej się jakiejkolwiek merytorycznej kontroli. Za bez znaczenia dla wykładni art. 258 § 2 K.p.k. powinny być traktowane zmiany ustawodawcze wprowadzane kolejnymi nowelizacjami Kodeksu postępowania karnego, w szczególności przywrócenie ustawą nowelizującą z 2016 r. brzmienia tego przepisu sprzed dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej z 2013 r., tj. sprzed 1 lipca 2015 r. Wzgląd na surową karę musi być zawsze wiązany z podstawami z art. 258 § 1 pkt 1 i 2 K.p.k., bowiem ryzyko bezprawnego utrudniania postępowania karnego jest szczególnie aktualne w wypadku grożącej podejrzanemu surowej kary, jednakże poprzestanie na takiej konstatacji nie jest wystarczające ze względu na nakaz interpretacji prokonwencyjnej. Konieczne jest każdorazowo uwzględnienie czynników indywidualnych, jak przykładowo cechy charakteru podejrzanego, jego moralność, mienie, więzi z państwem, w którym toczy się postępowanie, oraz jego kontakty międzynarodowe. Podstawa szczególna tymczasowego aresztowania, która wynika z art. 258 § 2 K.p.k., musi być zatem zawsze wiązana z art. 249 § 1 K.p.k. w zakresie, w jakim przepis ten wskazuje, że stosowanie wszelkich środków zapobiegawczych możliwe jest wyłącznie w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Niestety powyższe postulaty często nie znajdują uznania na salach sądowych. Jak wynika z opracowań statystycznych, w Polsce rośnie liczba osób, co do których stosowany jest izolacyjny środek zapobiegawczy, przy czym, jak się wskazuje, w tym kontekście możliwy do uchwycenia jest wyraźny przełomowy punkt czasowy wiążący się ze zmianą normatywną dotyczącą właśnie art. 258 § 2 k.p.k., która została dokonana wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, tj. 15 kwietnia 2016 r. 

Autor

Katarzyna Ściborowska

Adwokat, Mediator Sądowy